رویکرد جبر و اختیار در اندیشه‌ عین‌القضات همدانی با تأکید بر «تمهیدات، نامه‌ها، یزدان‌شناخت و لوایح»

مسأله­ «جبر و اختیار» یا «حریّت اراده» در عرض موضوعاتی دیگر چون امامت، خیر و شر، تشبیه و تنزیه و علم خداوند، یکی از مضامین پر بسامدی است که در حوزه­ کلام، فلسفه و عرفان اسلامی پیوسته مورد توجه متکلمان، فیلسوفان و عارفان بزرگ اسلامی بوده است؛ چنانکه عین­القضات همدانی، از عارفان بزرگ مکتب خسروانی، این مفهوم را در متون منثور عرفانی فارسی، در دو حوزه­ عاشقانه و کلامی- فلسفی مورد بررسی قرار داده و در حوزه­ عشق، به جبر مطلق عاشقانه - عارفانه و در حوزه­ کلامی- فلسفی، به هر سه مسأله­ جبر، اختیار و «امرٌ َبینَ الاَمرَین» ملتزم شده و از این رو، دیدگاه او در این خصوص، به نظریه­ شیعه و معتزله نزدیک‌تر از نظریه­ اشاعره شده است.